४ असोज, काठमाडौं । चालु आर्थिक वर्ष २०७९/८० लागेपछि घरजग्गाको कारोबारमा थप मन्दी आएको छ । भू-उपयोगको नीतिअनुसार वर्गीकरण भएका जग्गा मात्रै किनबेच र कित्ताकाट हुने नीति, बैंकिङ क्षेत्रमा तरलताको अभाव लगायतका कारण यो वर्ष जग्गाको कारोबार करिब ५३ प्रतिशतले घटेको छ ।

भूमि व्यवस्थापन तथा अभिलेख विभागका अनुसार बितेको साउन र भदौमा मात्रै ६८ हजार ५५४ वटा लिखत पारित भएका छन् । अघिल्लो वर्षका साउन र भदौमा यस्तो संख्या १ लाख ४५ हजार ५६१ थियो । बितेको दुई महिनामा भएको कारोबार गत वर्षको यस्तै अवधिको तुलनामा ५२.९० प्रतिशतले कम हो ।

गत साउन महिनामा ३३ हजार ८३४ वटा मात्रै घरजग्गाको लिखत पास भएको छ । जबकी २०७८ को साउनमा ७५ हजार ४१७ कित्ता घरजग्गाको लिखत पास भएको थियो । गत भदौ महिनामा पनि घरजग्गाको कारोबार थप सुस्त बन्यो । बितेको भदौमा ३४ हजार ७२० घरसज्जगाको लिखत पारित भयो । जबकी २०७८ को भदौमा यस्तो संख्या ७० हजार ९० थियो ।

असार महिनामा घर जग्गा व्यवसायमा सुस्तता देखिएको थियो । भूमि व्यवस्थापन तथा अभिलेख विभागका अनुसार असार महिनामा ४७ हजार २७ वटा लिखत पास भएका छन् । २०७८ मा असारमा यस्तो संख्या ४८ हजार ७७१ थियो ।

सरकारले गत २३ जेठमा जारी गरेको भू–उपयोग नियमावली–२०७९ ले नियमावली अनुसार वर्गीकरण नभएका कारोबार गर्न नपाइने भएपछि व्यवसायमा मन्दी देखिएको भूमि व्यवस्था कार्यालय भरतपुर चितवनका प्रमुख शेरबहादुर भण्डारी बताउँछन् । सँगै बैंकिङ क्षेत्रमा रहेको तरलता अभावले पनि यसमा असर गरेको छ । ‘यस्तो मन्दी देशभर नै छ,’ उनी भन्छन्, ‘धेरै स्थानीय तहले जग्गाको वर्गीकरण नगरेकाले जग्गा किनबेच गर्न चाहानेलाई पनि समस्या भएको छ ।’

भू–उपयोग नियमावली–२०७९को व्यवस्था बमोजिम सम्बन्धित मालपोत कार्यालयहरुले वर्गीकरण नभएका जग्गाको कारोबार गरेका छैनन् । भूमि व्यवस्था तथा सहकारी मन्त्रालयले मातहतका निकायलाई २७ जेठमा पत्राचार गर्दै खेतीयोग्य जग्गा वा गैर कृषि क्षेत्र निर्धारण गर्ने प्रयोजनका लागि स्थानीय भू-उपयोग परिषद्‍ले भू–उपयोग ऐन २०७६ र भू–उपयोग नियमावली २०७९ ले तोकेको मापदण्डका आधारमा कृषि क्षेत्र र गैरकृषि क्षेत्र वर्गीकरण नभएका जग्गा कारोबार नगर्न भनेको थियो ।

नियमावलीअनुसार ६ महिनाभित्र स्थानीय तहले आफ्नो क्षेत्रका जग्गा १० प्रकारमा वर्गीकरण गरिसक्नुपर्ने हो । तर, अहिलेसम्म अधिकांश स्थानीय तहले यस्तो काम गरेका छैनन् । भू–उपयोग परिषद्‍बाट सो जग्गा कृषि योग्य हो वा हाइन भनेर निर्णय गरेर पठाएमा मालपोत कार्यालयहरुले कारोबार भने गरिदिन सक्छन् ।

जग्गा तथा आवास विकास संघका पदाधिकारीहरु अझ तरलता अभावका कारण सहकारीहरु समेत समस्यामा पर्न थालेपछि घरजग्गाको कारोबार थप प्रभावित भएको बताउँछन् ।

‘अधिकांश स्थानीय तहमा यस्तो जग्गा वर्गीकरण गर्ने विज्ञहरु नै छैनन्,’ जग्गा तथा आवास विकास संघका एक पदाधिकारीले भने, ‘जग्गालाई कृषि वा गैरकृषि क्षेत्रमा पर्छ भनेर प्राथमिकतामा साथ भनेर छुट्याउन कसैले चासो नै दिएका छैनन् ।’

अहिलेसम्म अधिकांश स्थानीय तहले आफ्नो क्षेत्रको भू–उपयोग योजना बनाएका छैनन् । नियमावलीको व्यवस्थाका कारण अब कहिलेसम्म जग्गा कारोबारमा सकस पर्ने हो भन्ने स्पष्ट छैन ।

सरकारले भूउपयोग नियमावलीमार्फत देशभरका जग्गालाई प्रयोग र प्रयोजनका आधारमा १० प्रकारमा वर्गीकरण गर्ने व्यवस्था गरेको छ । अब भू–उपयोग कार्यक्रम सञ्चालन भएको क्षेत्रमा नियमावली बमोजिम वर्गीकरण गरिएको भू–उपयोग क्षेत्र उल्लेख गर्नुपर्ने छ ।

कृषि क्षेत्र, आवासीय क्षेत्र, व्यावसायिक क्षेत्र, औद्योगिक क्षेत्र, खानी तथा खनिज क्षेत्र, वन क्षेत्र, नदी, खोला, ताल, सिमसार क्षेत्र, सार्वजनिक उपयोगको क्षेत्र, सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक महत्वको क्षेत्र, नेपाल सरकारबाट आवश्यकताअनुसार तोकिएका अन्य क्षेत्रका रुपमा तोक्नुपर्नेछ । तर, अधिकांश स्थानीय तहले यसका लागि तयारी नै थालेका छैनन् ।

व्यवसायीहरुका अनुसार बैंकहरुमा लगानीयोग्य पूँजीको अभाव बढेको कारण घरजग्गा व्यवसायमा मन्दी देखिएको हो । यस्तै बैंक दर महँगो भएकाले पनि धेरैले लगानी गर्न सकेका छैनन् ।

गत आर्थिक वर्षमा रियलस्टेटमा सबै बैंकले कर्जा लगानी बढाएका थिए । नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार २०७९ असारमा बक्यौता रहेको रियलस्टेट कर्जामध्ये वाणिज्य बैंकहरुको १ खर्ब ९९ अर्ब ६४ करोड, विकास बैंकहरुको १८ अर्ब ७२ करोड र फाइनान्स कम्पनीहरुको हिस्सा ९ अर्ब ९० करोड छ । रियलस्टेटमा सहकारीले गरेको कर्जा लगानीको विवरण कुनै निकायसँग छैन ।

सरकारको तथ्यांकअनुसार गत जेठमा लिखत पासको संख्या ५४ हजार ५११ थियो । गत वैशाखमा ४४ हजार ८०३, चैतमा ७० हजार ८२९, फागुनमा ७४ हजार ३६, माघमा ५९ हजार ५१६, पुसमा ७० हजार १६८ वटा लिखत पास भएको थियो । गत मंसिरमा ६९ हजार ४१२, कात्तिकमा ५० हजार ८३, असोजमा ५९ हजार २२७, भदौमा ७० हजार ९० र साउन (२०७८) मा ७५ हजार ४१७ वटा लिखत पास भएका थिए ।

गत वैशाखमा स्थानीय तह चुनावमा भन्दा साउन र भदौ महिनामा भएको कारोबार कम देखिएको छ । असोज र कात्तिक चाडबाडको महिना भएकाले अबका महिनाहरुमा कारोबार थप कमजोर हुने सरकारी अधिकारहिरु बताउँछन् ।

गत साउनदेखि नेपाल राष्ट्र बैंकले घर जग्गा धितोमा कडाइ गरेको छ । आर्थिक वर्ष २०७८/८० को मौद्रिक नीति जारी गर्दै नेपाल राष्ट्र बैंकले कर्जा प्रवाह गर्दा धितोको सुरक्षा अनुपातलाई थप कसिलो बनाएको छ ।

नयाँ व्यवस्थाअनुसार अब काठमाडौं उपत्यकाभित्र कर्जा, धितो कर्जा, सम्पत्ति कर्जा, व्यक्तिगत आवधिक कर्जा प्रवाह गर्दा कर्जा र सोको धितो सुरक्षणको अनुपात ३० प्रतिशत र उपत्यकाबाहिरको हकमा बढीमा ४० प्रतिशतसम्म कायम गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

यसअघि काठमाडौंमा ५० र उपत्यकाबाहिर यस्तो अनुपात ६० थियो । यो व्यवस्थाले घर जग्गा कारोबार थप सुस्ताएको व्यवसायीहरुले बताएका छन् ।